Bu hesabatın hazırlanmasında məqsəd 27 sentyabr 2020-ci il tarixindən etibarən Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Azərbaycanın mülki yaşayış məntəqələrinə edilən hücumlar nəticəsində baş vermiş uşaq itkiləri ilə bağlı faktlar və sübutları beynəlxalq ictimaiyyətə, xüsusilə də beynəlxalq insan hüquqları təşkilatlarına təqdim etməkdir.

Təqdim olunan hesabat Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkili (Ombudsman) Səbinə Əliyevanın insan hüquqlarının kobud şəkildə pozulması faktlarını yerində araşdırmaq məqsədi ilə həyata keçirdiyi 6 faktaraşdırıcı missiyasının nəticələrinə əsaslanır.

Bu hesabat beynəlxalq ictimaiyyəti təcili şəkildə məsələyə münasibət bildirməyə, insan hüquqları pozuntularının dayandırılması üçün lazımi addımların atılmasına çağırır.

27 sentyabr 2020-ci il tarixində atəşkəs rejimini açıq şəkildə pozan Ermənistan silahlı qüvvələri təmas xətti boyunca Azərbaycan silahlı qüvvələrinin bölmələrini, həmçinin Tərtər, Ağdam, Füzuli və Cəbrayıl rayonlarının əhalinin sıx yaşadığı yaşayış sahələrini qəsdən və məqsədli olaraq intensiv şəkildə artilleriya atəşinə tutmuşdur.

Növbəti günlərdə Şəmkir, Beyləqan, Yevlax, Ağdam, Füzuli, Cəbrayıl, Goranboy, Tərtər, Bərdə, Ağcabədi, Gəncə və digər şəhər və rayonlarımız orta mənzilli raketlərlə ağır bombardmana məruz qalmışdır.

Nəticədə qadınlar və uşaqlar da daxil olmaqla mülki şəxslər arasında çoxsaylı itki baş vermiş, bir çox yaşayış evlərinə və digər mülki infrastruktur obyektlərinə böyük ziyan dəymişdir.

Ümumilikdə ağır artilleriya hücumları nəticəsində 12-si uşaq olmaqla 90-dan çox mülki şəxs həlak olmuş, 50-si uşaq olmaqla 450-dən çox şəxs isə yaralanmışdır. Bu hücumlar nəticəsində 3410-dan çox ev, 120 çoxmənzilli yaşayış binası və çoxlu sayda məktəb, xəstəxana, uşaq bağçası da daxil olmaqla 512 mülki infrastruktur dağıdılmışdır.

Tədqiqatın metodları aşağıdakı kimidir:

1. Ombudsman tərəfindən birbaşa olaraq yerində aparılan araşdırma.

2. Ombudsman Aparatının əməkdaşları tərəfindən aparılan araşdırma.

3. Ermənistanın hərbi hücumlarından zərər çəkən mülki şəxslərin müraciətlərinə cavab.

4. Etibarlı informasiya mənbələrindən istifadə.

28 sentyabr 2020-ci il tarixində faktaraşdırıcı missiya çərçivəsində Ombudsman Səbinə Əliyeva Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən ağır artilleriya atəşinə məruz qalan Naftalan şəhərinin Qaşaltı Qaraqoyunlu kəndi və Tərtər şəhərinin mərkəzi, eləcə də Tərtər rayonunda mülki əhalinin yaşadığı ərazilərdə olmuş və yerində vəziyyəti araşdırmışdır.

Faktaraşdırıcı monitorinq nəticəsində Ermənistan silahlı qüvvələrinin əsasən mülki obyektləri, yaşayış evlərini, xəstəxanaları, təhsil müəssisələrini, uşaq bağçalarını, dövlət qurumlarının inzibati binalarını və digər sosial obyektləri qəsdən və məqsədli şəkildə hədəf aldığı müşahidə edilmişdir.

Hava hücumu da daxil olmaqla ağır artilleriya və iri çaplı silahlardan atılan atəş nəticəsində mülki əhali arasında çoxsaylı insan tələfatı və yaralananlar qeydə alınmış, bir çox fərdi evlər və digər sosial obyektlər tamamilə dağıdılmış və ciddi ziyan dəymiş, ev heyvanları kütləvi şəkildə qırılmışdır.

Ombudsman Naftalan şəhərinin Qaşaltı Qaraqoyunlu kəndindəki iki məktəb yaşlı uşaq, iki yaşlı və bir gənc olmaqla bir ailədən beş nəfərin həlak olduğu evi ziyarət etmişdir.

6 oktyabr 2020-ci il tarixində Gəncə şəhərində həyata keçirilmiş monitorinq zamanı Ombudsman Səbinə Əliyeva ağır artilleriya və raket atəşləri nəticəsində dağıdılan və ciddi şəkildə zərər görən mülki evlərə, tarixi-mədəni abidə və binalara, böyük ticarət mərkəzlərinə və digər ictimai obyektlərə baxış keçirmişdir.

Uşaqlar da daxil olmaqla vətəndaşların beynəlxalq hüquqi aktlarda təsbit olunmuş fundamental hüquq və azadlıqlarının kobud şəkildə pozulması faktları müəyyən edilmişdir.

Bundan başqa, uşaq bağçaları, məktəblər və xəstəxanalar da daxil olmaqla 10-dan artıq çoxmənzilli binaya və 100-dən çox müxtəlif təyinatlı obyektlərə ziyan dəymişdir.

17 oktyabr 2020-ci il tarixində saat 01 radələrində Ermənistan silahlı qüvvələrinin beşinci dəfə Gəncə şəhərini beynəlxalq səviyyədə qadağan olunmuş SCUD silahı ilə atəşə tutması çoxsaylı insan tələfatına səbəb oldu, aralarında 1 yaşlı Mədinə Şahnəzərli,

15 yaşlı Nigar Əsgərova, 10 aylıq Narin Xalıqova, 11 yaşlı Orxan Xəlilli, 6 yaşlı Məryam Xəlilli, 13 yaşlı Artur Mayakov olmaqla 6 uşaq həlak olmuş, 8-i isə yaralanmışdır.

24 oktyabr 2020-ci il tarixində Tərtər şəhərinin və 27 oktyabr 2020-ci il tarixində Bərdə şəhərinin Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən beynəlxalq səviyyədə qadağan olunmuş kasetli bombalardan atəşə tutulması zamanı 16 yaşlı Orxan İsmayılzadə və 7 yaşlı Aysu İsgəndərova həlak olmuşdur.

7 noyabr 2020-ci il günorta saatlarında Bərdə rayonunun Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən atəşə tutulması nəticəsində 16 yaşlı Şahmalı Rəhimov həlak olmuşdur.

Ümumilikdə dörd uşaq hər iki valideynini itirmişdir.

Bu hücumlar uşaqların həyatını təhlükə altında qoymaqla yanaşı, onların inkişaf, öyrənmə və səhiyyə xidmətlərindən istifadə imkanlarının məhdudlaşmasına səbəb olmuşdur.

Şübhəsiz ki, uşaqlar əhali qrupları arasında ən həssasıdır. Beynəlxalq hüquq uşaqların (18 yaşdan aşağı şəxslər) müdafiəsini dəqiq ifadə edir- nəzərdə tutulan bütün vəziyyətlərdə əsas diqqətin onların ən ümdə maraqlarının təmininə yönəldilməsi BMT- nin Uşaq hüquqları haqqında Konvensiyasında təsbit olunmuşdur. Silahlı münaqişələrdə uşaqların qorunmasının prinsip və müddəaları Cenevrə Konvensiyasında (1949) və Əlavə Protokollarda (1977), Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyada (1989) və Uşaqların silahlı münaqişələrə cəlb edilməsinə dair Fakültativ Protokolunda (2000) və Beynəlxalq Cinayət Məhkəməsinin Roma Statutunda əks olunmuşdur.

BMT-nin Baş Assambleyası tərəfindən 1974-cü ildə qəbul edilmiş Qadın və uşaqların fövqəladə vəziyyət və silahlı münaqişələr zamanı müdafiəsinə dair bəyannaməsində mülki əhaliyə, xüsusilə əhalinin ən həssas üzvləri olan qadınlara və uşaqlara qarşı saysız-hesabsız hücumların və bombardmanların qadağan olunduğu vurğulanır və bu cür hərəkətlər pislənilir.

Bütün dövlətlər qadınların və uşaqların müdafiəsi üçün mühüm təminatlar verən 1925-ci il Cenevrə Protokolu və 1949-cu il Cenevrə Konvensiyaları çərçivəsində, həmçinin silahlı münaqişələr dövründə insan hüquqlarına hörmət edilməsinə dair digər beynəlxalq hüquq aktlarla götürdüyü müvafiq öhdəlikləri tam yerinə yetirməlidirlər. Ermənistan Respublikası da həmin beynəlxalq müqavilələrdən irəli gələn və üzərinə düşən öhdəlikləri yerinə yetirməli olduğu halda bunu icra etmir.

AŞPA Avropa Şurasının da bu sahədə standartlarının qeyd olunduğu "Uşaqların silahlı münaqişələrdən qorunmasına dair" 2018-ci il 2204 saylı qətnamə qəbul etmişdir. Buraya silahlı münaqişələr də daxil olmaqla uşaqların zorakılıqdan müdafiəsini və belə zorakılıqla üzləşdikdən sonra onlarda inamı yenidən bərpa etmək üçün fəaliyyətlərin həyata keçirilməsi, uşaqlara ünvanlanmış inzibati və hüquqi qaydaların hazırlanmasını nəzərdə tutan Avropa Şurasının 2016-2021-ci illər üzrə Uşaq hüquqlarına dair Strategiyası daxildir.

BMT-nin Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyasının 38-ci maddəsinə uyğun olaraq, iştirakçı dövlətlər silahlı münaqişələr zamanı mülki əhalinin müdafiəsi ilə bağlı beynəlxalq humanitar hüquq üzrə öz öhdəliklərinə uyğun olaraq, silahlı münaqişənin toxunduğu uşaqların müdafiəsini və onlara baxılmasını təmin etmək üçün bütün mümkün tədbirləri görürlər. Lakin Ermənistan dövləti üzvü olduğu bu sənədin normalarını kobud şəkildə pozmağa davam etməkdədir.

Ermənistanın Azərbaycanın Naftalan, Ağcabədi, Gəncə və Bərdə şəhərlərinin mülki yaşayış məntəqələrini ağır artilleriyadan atəşə tutması nəticəsində ümumilikdə 12 uşaq həlak olmuş, 50-si yaralanmış, 4 uşaq hər iki valideynini, bir çox uşaq isə valideynlərindən birini itirmişdir.

Mülki şəxslər xüsusilə də uşaqlar döyüşlərdə hədəf olmamalıdır. Əhalinin ən həssas qrupu kimi uşaqlar bundan daha çox əziyyət çəkir. İntensiv bombardman uşaqlar arasında panika və qorxu yaradır, onların psixoloji sarsıntı keçirməsinə səbəb olur, həmçinin təhsil və səhiyyə xidmətlərindən istifadə imkanlarını məhdudlaşdırır, beləliklə uşaqların inkişafına mane olur.

İndiyə qədər tərəfimizdən 6 fakt-araşdırma missiyası aparılıb ki, burada da Ermənistan silahlı qüvvələrinin əsasən mülki infrastrukturu, yaşayış evlərini, xəstəxanaları, təhsil müəssisələrini, uşaq bağçalarını və digər sosial obyektləri qəsdən və məqsədli şəkildə hədəfə aldığı müşahidə edilib. Bir sıra məktəb və uşaq bağçaları ciddi ziyan görüb.

Bugünədək tərəfimizdən 7 bəyanat verilib və bütün müvafiq beynəlxalq təşkilatlardan Ermənistanı mülki yaşayış məntəqələrini atəşə tutmasını dayandırmağa və beynəlxalq hüququn norma və prinsiplərinə riayət etməyə çağırış edilib. Tərəfimizdən UNICEF-in Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə regional direktoruna müraciət edilərək yerində araşdırma aparılması və Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən atəşə tutulmanın nəticələrini görməsi xahiş olunub.

İkinci dəfə tərəfimizdən UNICEF-in İcraçı Direktoruna onun bir aydan artıq davam edən Dağlıq Qarabağ və ətraf ərazilərdə gedən döyüşlər zamanı Azərbaycanın döyüş əməliyyatları zonasından kənar bölgələrində öldürülən uşaqların yalnız adlarının çəkilməsi, onların soyadları və harada həlak olması barədə məlumatın daxil edilməməsi kimi qərəzli, qeyri-müəyyən bəyanatı ilə bağlı məktub ünvanlanıb.

Beləliklə, topladığımız dəlillərə uyğun olaraq deyə bilərik ki, Ermənistan silahlı qüvvələri nəinki mülki insanları hədəf alaraq hərbi cinayətlər törətməklə humanitar qanunları pozmuş, eləcə də beynəlxalq insan hüquqları qanunlarını da kobud şəkildə pozmuşdur.