44 günlük Vətən Müharibəsinin ilk günlərindən məğlubiyyətə uğrayan erməni tərəfi döyüş meydanında itkilərini kompensasiya etmək üçün müxtəlif təxribatlara əl atmağa başladı.
Rəsmi İrəvan dinc əhaliyə hücum taktikasını seçməklə Azərbaycan cəmiyyətində narazılıq və təşviş yaratmaq, bununla da Bakını hərbi əməliyyatları dayandırmağa məcbur etmək istəyirdi.
Belə ki, sentyabrın 27-də erməni tərəfinin atəşkəs rejimini pozmasına cavab olaraq əks-hücum əməliyyatı ilə başlayan və 2020-ci il noyabrın 10-da başa çatan Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycanın cəbhə xəttindən uzaqda yerləşən şəhər və rayonları kütləvi şəkildə atəşə məruz qaldı.
Düşmən o günlərdə ağır silahlardan, o cümlədən artilleriya və ballistik raketlərdən istifadə edirdi.
Azərbaycanın Gəncə, Bərdə, Tərtər, Yevlax, Beyləqan, Qəbələ, Goranboy, Ağcabədi, Ağdam, Mingəçevir, Xızı şəhərləri düşmən raketlərinə məruz qaldı. Bu şəhərlərin bəziləri hərbi əməliyyatlar gedən yerdən yüzlərlə kilometr aralıda yerləşir.
Azərbaycan Baş Prokurorluğunun məlumatına görə, 27 sentyabr 2020-ci il tarixindən 10 noyabr 2020-ci il tarixinədək Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın mülki əhalisinə qarşı törətdiyi cinayətlər nəticəsində 93 nəfər həlak olub, 454 nəfər yaralanıb. Ölən və yaralananlar arasında çoxlu sayda uşaq da var. Bomba hücumları nəticəsində çoxlu uşaq yetim qalıb.
İnsan tələfatı ilə yanaşı, on minlərlə yaşayış və qeyri-yaşayış binasına külli miqdarda ziyan dəyib, yüzlərlə avtomobil və mindən çox təsərrüfat yararsız vəziyyətə salınıb.
Cinayətkar erməni silahlı qüvvələrinin şəhər və rayonlarımızda törətdikləri qətliam və dağıntılarla bağlı daha ətraflı aşağıda tanış ola bilərsiniz.
Rəsmi İrəvan dinc əhaliyə hücum taktikasını seçməklə Azərbaycan cəmiyyətində narazılıq və təşviş yaratmaq, bununla da Bakını hərbi əməliyyatları dayandırmağa məcbur etmək istəyirdi.
Belə ki, sentyabrın 27-də erməni tərəfinin atəşkəs rejimini pozmasına cavab olaraq əks-hücum əməliyyatı ilə başlayan və 2020-ci il noyabrın 10-da başa çatan Vətən müharibəsi zamanı Azərbaycanın cəbhə xəttindən uzaqda yerləşən şəhər və rayonları kütləvi şəkildə atəşə məruz qaldı.
Düşmən o günlərdə ağır silahlardan, o cümlədən artilleriya və ballistik raketlərdən istifadə edirdi.
Azərbaycanın Gəncə, Bərdə, Tərtər, Yevlax, Beyləqan, Qəbələ, Goranboy, Ağcabədi, Ağdam, Mingəçevir, Xızı şəhərləri düşmən raketlərinə məruz qaldı. Bu şəhərlərin bəziləri hərbi əməliyyatlar gedən yerdən yüzlərlə kilometr aralıda yerləşir.
Azərbaycan Baş Prokurorluğunun məlumatına görə, 27 sentyabr 2020-ci il tarixindən 10 noyabr 2020-ci il tarixinədək Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın mülki əhalisinə qarşı törətdiyi cinayətlər nəticəsində 93 nəfər həlak olub, 454 nəfər yaralanıb. Ölən və yaralananlar arasında çoxlu sayda uşaq da var. Bomba hücumları nəticəsində çoxlu uşaq yetim qalıb.
İnsan tələfatı ilə yanaşı, on minlərlə yaşayış və qeyri-yaşayış binasına külli miqdarda ziyan dəyib, yüzlərlə avtomobil və mindən çox təsərrüfat yararsız vəziyyətə salınıb.
Cinayətkar erməni silahlı qüvvələrinin şəhər və rayonlarımızda törətdikləri qətliam və dağıntılarla bağlı daha ətraflı aşağıda tanış ola bilərsiniz.
Düşmənin xain hücumlarından ən böyük ziyan Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri olan Gəncə şəhərinə dəyib. 2020-ci ilin oktyabrın 4-də səhər saat 10 radələrində ermənilərin atdığı raketlər Gəncədə mülki yaşayış məntəqəsinə, o cümlədən sakinlərin yaşadığı ikimərtəbəli binaya, həmçinin fərdi yaşayış evlərinə düşüb.
Düşmən tərəfindən Gəncənin bombalanması nəticəsində 1 mülki şəxs - Əliyev Tunar Qoşqar oğlu şəhid olub, 32 mülki şəxs isə yaralanıb. Yaşayış evləri ilə yanaşı şəhərin infrastrukturuna və qədim tarixi tikililərə də ziyan dəyib.
Ermənistanın bu raket hücumu müharibənin getdiyi Qarabağ bölgəsindən kənarda edilən ilk ciddi hücum idi. Ümumilikdə isə İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Gəncə şəhərinə 5 dəfə (4, 5, 8, 11, 17 oktyabrda) raket və ağır artilleriya ilə hücum edilib.
Ermənistan silahlı qüvvələrinin Gəncəyə 4-cü və 5-ci hücumlarının nəticələri daha ağır olub. Oktyabrın 11-də gecə saatlarında ermənilərin Gəncəni "Skad-B" ballistik raketi ilə atəşə tutması nəticəsində 5-i qadın olmaqla 10 nəfər həlak olub. Həmçinin 10-u qadın, 9-u azyaşlı olmaqla 40-dək insan yaralanıb. Ondan artıq çoxmənzilli binaya və 100-dən çox müxtəlif təyinatlı obyektə ziyan dəyib.
Oktyabrın 17-də Erməni silahlı qüvvələrinin "Skad" ballistik raketləri ilə Gəncəni növbəti dəfə atəşə tutmması nəticəsində isə 15 nəfər həlak olub, 55 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alıb. Həlak olanlar və xəsarət alanlar arasında azyaşlılar, qadınlar və qocalar da var.
Rəsmi məlumatlara görə, Ermənistan silahlı qüvvələrinin Gəncəni atəşə tutması nəticədə ümumilikdə 26 nəfər şəhid olub, 175 nəfər yaralanıb, şəhərdə yerləşən mülki infrastruktur obyektlərinə, nəqliyyat vasitələrinə külli miqdarda ziyan dəyib.
Ermənistanın Gəncəni bir neçə dəfə raket atəşinə tutmaqla işğalçı ölkə əvvəlki illərdə olduğu kimi, dünya ictimaiyyətinin, beynəlxalq təşkilatların qəbul etdiyi qətnamələri, bəyanatları və çağırışları heçə sayıb, beynəlxalq humanitar qanunu, xüsusilə 1949-cu ildə qəbul edilmiş Cenevrə konvensiyasını kobud şəkildə pozub. Bunun isə tək səbəbi indiyə kimi Ermənistanın cəzasız qalması və işğalçı ölkəyə qarşı hər hansı bir beynəlxalq sanksiyanın tətbiq olunmamasıdır.
Ermənistanın Gəncəyə ilk hücumundan sonra ciddi beynəlxalq təzyiq və tənqidlə üzləşməməsi düşmənin daha da azğınlaşmasına gətirib çıxartdı.
Daha ətraflı burada.
Düşmən tərəfindən Gəncənin bombalanması nəticəsində 1 mülki şəxs - Əliyev Tunar Qoşqar oğlu şəhid olub, 32 mülki şəxs isə yaralanıb. Yaşayış evləri ilə yanaşı şəhərin infrastrukturuna və qədim tarixi tikililərə də ziyan dəyib.
Ermənistanın bu raket hücumu müharibənin getdiyi Qarabağ bölgəsindən kənarda edilən ilk ciddi hücum idi. Ümumilikdə isə İkinci Qarabağ müharibəsi dövründə Ermənistan silahlı qüvvələri tərəfindən Gəncə şəhərinə 5 dəfə (4, 5, 8, 11, 17 oktyabrda) raket və ağır artilleriya ilə hücum edilib.
Ermənistan silahlı qüvvələrinin Gəncəyə 4-cü və 5-ci hücumlarının nəticələri daha ağır olub. Oktyabrın 11-də gecə saatlarında ermənilərin Gəncəni "Skad-B" ballistik raketi ilə atəşə tutması nəticəsində 5-i qadın olmaqla 10 nəfər həlak olub. Həmçinin 10-u qadın, 9-u azyaşlı olmaqla 40-dək insan yaralanıb. Ondan artıq çoxmənzilli binaya və 100-dən çox müxtəlif təyinatlı obyektə ziyan dəyib.
Oktyabrın 17-də Erməni silahlı qüvvələrinin "Skad" ballistik raketləri ilə Gəncəni növbəti dəfə atəşə tutmması nəticəsində isə 15 nəfər həlak olub, 55 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alıb. Həlak olanlar və xəsarət alanlar arasında azyaşlılar, qadınlar və qocalar da var.
Rəsmi məlumatlara görə, Ermənistan silahlı qüvvələrinin Gəncəni atəşə tutması nəticədə ümumilikdə 26 nəfər şəhid olub, 175 nəfər yaralanıb, şəhərdə yerləşən mülki infrastruktur obyektlərinə, nəqliyyat vasitələrinə külli miqdarda ziyan dəyib.
Ermənistanın Gəncəni bir neçə dəfə raket atəşinə tutmaqla işğalçı ölkə əvvəlki illərdə olduğu kimi, dünya ictimaiyyətinin, beynəlxalq təşkilatların qəbul etdiyi qətnamələri, bəyanatları və çağırışları heçə sayıb, beynəlxalq humanitar qanunu, xüsusilə 1949-cu ildə qəbul edilmiş Cenevrə konvensiyasını kobud şəkildə pozub. Bunun isə tək səbəbi indiyə kimi Ermənistanın cəzasız qalması və işğalçı ölkəyə qarşı hər hansı bir beynəlxalq sanksiyanın tətbiq olunmamasıdır.
Ermənistanın Gəncəyə ilk hücumundan sonra ciddi beynəlxalq təzyiq və tənqidlə üzləşməməsi düşmənin daha da azğınlaşmasına gətirib çıxartdı.
Daha ətraflı burada.
Bərdə rayonuna da erməni terrorundan ciddi ziyan dəyib. 2020-ci il oktyabrın 27-də rayonun Qarayusifli kəndinə, oktyabrın 28-də isə Bərdə şəhərinə qadağan olunmuş kasetli raket hücumları nəticəsində 26 nəfər həlak olub, 8-i uşaq, 15-i qadın olmaqla 70 nəfərdən artıq insan yaralanıb. Bundan başqa, raket zərbələrinin təsirindən 30-dan artıq mülki infrastruktur obyektinə, dinc sakinlərə məxsus 20-dən artıq fərdi yaşayış evinə və 22 nəqliyyat vasitəsinə külli miqdarda ziyan dəyib.
Noyabrın 7-də düşmən tərəfin silahlı birləşmələri tərəfindən Bərdə rayonunun Yeni Əyricə kəndinə raket atılması nəticəsində 2004-cü il təvəllüdlü Rəhimov Şahmalı Ətraf oğlu həlak olub.
Daha ətraflı burada.
Noyabrın 7-də düşmən tərəfin silahlı birləşmələri tərəfindən Bərdə rayonunun Yeni Əyricə kəndinə raket atılması nəticəsində 2004-cü il təvəllüdlü Rəhimov Şahmalı Ətraf oğlu həlak olub.
Daha ətraflı burada.
Ermənistan ordusu növbəti qanlı terror hadisələrini Tərtərdə törədib. Sentyabrın 28-də Tərtər Rayon Məhkəməsinin qarşısındakı əsas küçəyə düşən mərmi parçası təcili yardım maşınına dəyərək sürücü 52 yaşlı Qənbər Əsədovun ayağını qoparıb. Digər mərmi məhkəmə binasından təxminən 20 metr məsafədə səkidə olan 45 yaşlı mülki vətəndaş Mehman Əliyevi öldürüb.
Oktyabrın 3-də təcavüzkar ölkənin silahlı qüvvələrinin dinc Azərbaycan əhalisinin sıx olduğu əraziləri növbəti dəfə ağır artilleriyadan atəşə tutması nəticəsində Tərtər rayonunun Azad Qaraqoyunlu kəndinə düşmüş top mərmilərinin qəlpələrindən 1966-cı il təvəllüdlü Məmmədov Səfər Əyyub oğlu və Quliyev Akif Yunis oğlu müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanalara yerləşdiriliblər.
Oktyabrın 15-də düşmən tərəfin silahlı birləşmələri tərəfindən dəfn mərasimi keçirilən zaman Tərtər şəhər qəbiristanlığının qəsdən ağır artilleriyadan intensiv atəşə tutulması nəticəsində 58 yaşlı Vasif Rüstəmov, 31 yaşlı Pərviz Orucov, 53 yaşlı İskəndər Əmirov və 32 yaşlı Şakir Zamanov dünyasını dəyişib. 54 yaşlı Füzuli Məmmədov, 52 yaşlı Nofəl Əmirov, 41 yaşlı Elsevər Allahverdiyev və 34 yaşlı Rafael Qəzənfərli isə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdiriliblər.
Daha ətraflı burada.
Oktyabrın 3-də təcavüzkar ölkənin silahlı qüvvələrinin dinc Azərbaycan əhalisinin sıx olduğu əraziləri növbəti dəfə ağır artilleriyadan atəşə tutması nəticəsində Tərtər rayonunun Azad Qaraqoyunlu kəndinə düşmüş top mərmilərinin qəlpələrindən 1966-cı il təvəllüdlü Məmmədov Səfər Əyyub oğlu və Quliyev Akif Yunis oğlu müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanalara yerləşdiriliblər.
Oktyabrın 15-də düşmən tərəfin silahlı birləşmələri tərəfindən dəfn mərasimi keçirilən zaman Tərtər şəhər qəbiristanlığının qəsdən ağır artilleriyadan intensiv atəşə tutulması nəticəsində 58 yaşlı Vasif Rüstəmov, 31 yaşlı Pərviz Orucov, 53 yaşlı İskəndər Əmirov və 32 yaşlı Şakir Zamanov dünyasını dəyişib. 54 yaşlı Füzuli Məmmədov, 52 yaşlı Nofəl Əmirov, 41 yaşlı Elsevər Allahverdiyev və 34 yaşlı Rafael Qəzənfərli isə müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdiriliblər.
Daha ətraflı burada.
İşğalçı ölkənin silahlı qüvvələri oktyabrın 4-də, saat 23 radələrindən başlayaraq Ermənistanın hərbi-siyası rəhbərliyinin göstərişi ilə Azərbaycanın sənaye şəhəri olan Mingəçevir şəhərinin mülki əhalisinin sıx yaşadığı məntəqələri raket zərbələri ilə atəşə tutub. Atılmış üç raketdən ikisi partlamayıb.
Partlamayan raketlərdən biri Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyası MMC-nin qarşısına, digəri isə dinc sakinlərin yaşadıqları evin yaxınlığına düşüb. Üçüncü raketin fərdi yaşayış evinə düşməsi nəticəsində beş nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdirilib, eyni zamanda evə külli miqdarda ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Partlamayan raketlərdən biri Azərbaycan İstilik Elektrik Stansiyası MMC-nin qarşısına, digəri isə dinc sakinlərin yaşadıqları evin yaxınlığına düşüb. Üçüncü raketin fərdi yaşayış evinə düşməsi nəticəsində beş nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdirilib, eyni zamanda evə külli miqdarda ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
İşğalçı ölkənin silahlı qüvvələrinin oktyabrın 3-də Beyləqan şəhərinin müxtəlif istiqamətlərində dinc əhalinin yaşayış evlərini növbəti dəfə ağır artilleriyadan atəşə tutması nəticəsində şəhər sakinləri 1976-cı il təvəllüdlü İsmayılova Zülfiyyə İsgəndər qızı və bacısı 1998-ci il təvəllüdlü Əsədova Arzu İsgəndər qızı yaşadıqları evə çoxsaylı top mərmilərinin düşməsi nəticəsində dağıntılar altında qalaraq həlak olublar, eyni zamanda şəhərin müxtəlif yerlərinə düşmüş top mərmilərinin qəlpələrindən 1982-ci il təvəllüdlü Balakişiyev Etibar Təvəkkül oğlu, 1969-cu il təvəllüdlü Bəşirova Sevda Yaşar qızı müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanalara yerləşdiriliblər, çoxsaylı yaşayış evlərinə külli miqdarda ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Daha ətraflı burada.
Oktyabrın 5-də düşmənin Goranboy rayonunun yaşayış məntəqələrini ağır artilleriyadan atəşə tutması səbəbindən yaşadığı evə top mərmisinin düşməsi nəticəsində Qızılhacılı kənd sakini 1955-ci il təvəllüdlü Abbasova Raziyə Bayraməli qızı həlak olub, eyni zamanda, top mərmisinin düşdüyü başqa bir yaşayış evinin sakinləri 1958-ci il təvəllüdlü Həsənov Məşdi İbrahim oğlu, sonuncunun qızı 1984-cü il təvəllüdlü Sevinc Həsənova və azyaşlı nəvəsi 2011-ci il təvəllüdlü Həsənov Elcan Elgün oğlu, boş sahəyə düşmüş top mərmisinin qəlpələrindən 1969-cu il təvəllüdlü Ələkbərov Rasim Nadir oğlu müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdiriliblər.
Oktyabrın 29-da səhər saatlarından başlayaraq düşmənin silahlı birləşmələri tərəfindən Goranboy rayonu müxtəlif istiqamətlərdən yenidən intensiv raket və ağır artilleriyadan atəşə tutulub. Tapqaraqoyunlu kəndində fərdi yaşayış evinə mərmi düşməsi nəticəsində 1967-ci il təvəllüdlü Ziyadova Flora Qaraş qızı həlak olub, yaşayış evinə isə ciddi ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Oktyabrın 29-da səhər saatlarından başlayaraq düşmənin silahlı birləşmələri tərəfindən Goranboy rayonu müxtəlif istiqamətlərdən yenidən intensiv raket və ağır artilleriyadan atəşə tutulub. Tapqaraqoyunlu kəndində fərdi yaşayış evinə mərmi düşməsi nəticəsində 1967-ci il təvəllüdlü Ziyadova Flora Qaraş qızı həlak olub, yaşayış evinə isə ciddi ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Oktyabrın 4-də erməni silahlı qüvvələrinin Ağcabədi rayonunun kəndlərinə atdığı top və raket mərmiləri 15 yaşlı İsgəndərov Fərid Dilafət oğlunun həyatına son qoyub, bir nəfər isə yaralanıb.
Ermənistan ordusu oktyabrın 5-də Ağcabədi şəhərinə 3 raket atıb. Atılmış raketlərdən biri partlamayıb, biri həyətyanı sahəyə düşərək yaşayış evində dağıntılara səbəb olub, digəri isə yaşayış evinə düşüb.
Yaşadıqları evə raket düşməsi nəticəsində şəhər sakinləri 1994-cü il təvəllüdlü İbrahimov Elşən Mehdi oğlu və qardaşı qızı 2015-ci il təvəllüdlü İbrahimova Ayan Rövşən qızı müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdirilib, eyni zamanda evə külli miqdarda ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Ermənistan ordusu oktyabrın 5-də Ağcabədi şəhərinə 3 raket atıb. Atılmış raketlərdən biri partlamayıb, biri həyətyanı sahəyə düşərək yaşayış evində dağıntılara səbəb olub, digəri isə yaşayış evinə düşüb.
Yaşadıqları evə raket düşməsi nəticəsində şəhər sakinləri 1994-cü il təvəllüdlü İbrahimov Elşən Mehdi oğlu və qardaşı qızı 2015-ci il təvəllüdlü İbrahimova Ayan Rövşən qızı müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdirilib, eyni zamanda evə külli miqdarda ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Müharibənin ilk günündə - sentyabrın 27-də Ermənistan silahlı birləşmələrinin Naftalan rayonunun Qaşaltı kəndini toplarla atəşə tutması nəticəsində kənd sakinləri 1951-ci il təvəllüdlü Qurbanov Elbrus və onun dörd ailə üzvü, 1956-cı il təvəllüdlü Qurbanova Şəfayət, 2006-cı il təvəllüdlü Qurbanova Fidan, 2007-ci il təvəllüdlü Qurbanov Şəhriyar və 1981-ci il təvəllüdlü Əmirova Afaq həlak olublar.
Daha ətraflı burada.
Daha ətraflı burada.
İşğalçı ölkənin silahlı qüvvələrinin dinc Azərbaycan əhalisinin sıx yaşadığı əraziləri növbəti dəfə ağır artilleriyadan atəşə tutması nəticəsində oktyabrın 1-də saat 13 radələrində Ağdam rayonunun Hacıməmmədli kəndində yaşadıqları evə düşmüş top mərmisinin qəlpələrindən 1966-cı il təvəllüdlü Məmmədov Mürşüd Rəşid oğlu və oğlu, 1996-cı il təvəllüdlü Samir Məmmədov həlak olub, yaşadıqları evə külli miqdarda ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Daha ətraflı burada.
İşğalçı ölkənin silahlı qüvvələri oktyabrın 9-da səhər saatlarından başlayaraq Füzuli rayonunu müxtəlif istiqamətlərdən raket və artilleriya mərmilərindən intensiv atəşə tutub. Nəticədə rayonun Qarabağ kənd sakinləri 1982-ci il təvəllüdlü Əsədov Samir Hidayət oğlu, 1958-ci il təvəllüdlü İbrahimov Nizami Cəfər oğlu və 1968-ci il təvəllüdlü Abbasov Alman Ənvər oğlu yaşadıqları evlərə mərmi düşməsi nəticəsində müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri alaraq xəstəxanaya yerləşdirilib, o cümlədən onların yaşadıqları evlərə külli miqdarda ziyan dəyib.
Daha ətraflı burada.
Daha ətraflı burada.
Atəş altında – hərbi əməliyyatlar zonasından kənardakı dinc şəhərlər
Ermənistanın hərbi-siyasi rəhbərliyi Azərbaycan tərəfdə əhalinin sıx məskunlaşdığı mülki əraziləri – rayon və kənd mərkəzlərini, mülki infrastrukturu, xəstəxanaları, tibb məntəqələrini, məktəb binalarını, uşaq bağçalarını hücum obyekti kimi seçmişdi.
Azərbaycanın şəhər və kəndlərinin atəşə tutulması hələ müharibənin ilk günlərindən başladı.
Sentyabrın 27-də kurort şəhəri olan Naftalan yaxınlığında yerləşən Qaşaltı kəndi atəşə tutuldu. Nəticədə bir ailənin 5 üzvü həlak oldu. Daha 19 yerli sakin müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri ilə xəstəxanaya yerləşdirildi.
Azərbaycanın şəhər və kəndlərinin atəşə tutulması hələ müharibənin ilk günlərindən başladı.
Sentyabrın 27-də kurort şəhəri olan Naftalan yaxınlığında yerləşən Qaşaltı kəndi atəşə tutuldu. Nəticədə bir ailənin 5 üzvü həlak oldu. Daha 19 yerli sakin müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri ilə xəstəxanaya yerləşdirildi.
Foto: AZƏRTAC
Ertəsi gün, sentyabrın 28-də Tərtərə hücum təşkil edildi. Tərtər Rayon Məhkəməsinin qarşısındakı mərkəzi küçədə partlayan mərmi qəlpələri təcili tibbi yardım maşınına dəyərək, 52 yaşlı sürücü Qənbər Əsədovun ayağını qopardı. Başqa bir mərminin partlaması nəticəsində məhkəmə binasından təxminən 20 metr aralıda, səkidə dayanmış 45 yaşlı Mehman Əliyev həlak oldu.
Tərtərə hücumlar müharibənin sonrakı günlərində də - oktyabrın 3-də və 15-də də davam etdi. İkinci hücum zamanı daha 4 nəfər həlak oldu.
Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri olan Gəncə düşmən hücumlarından daha çox zərər çəkdi. Şəhərin cəbhə xəttindən 60 km aralıda yerləşməsinə baxmayaraq, müharibə müddətində Ermənistan silahlı qüvvələri 5 dəfə – oktyabrın 4, 5, 8, 11, 17-də raket və ağır artilleriyadan istifadə etməklə şəhərə hücum etdi.
Gəncəyə dördüncü və beşinci hücumlar daha ağır nəticələrə səbəb oldu. Oktyabrın 11-nə keçən gecə ermənilərin atdığı "Skad-B" ballistik raketinin partlaması nəticəsində 5-i qadın olmaqla 10 nəfər həlak oldu. Qırxa yaxın şəxs, o cümlədən 10 qadın və 9 azyaşlı uşaq xəsarət aldı. Ondan çox hündürmərtəbəli yaşayış binası və 100-dən çox müxtəlif obyektə ziyan dəydi.
Oktyabrın 17-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin "Skad" ballistik raketlərindən şəhəri növbəti dəfə atəşə tutması nəticəsində 15 nəfər həlak oldu, 55 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri aldı. Ölən və yaralananlar arasında azyaşlı uşaqlar, qadınlar və qocalar da var.
Tərtərə hücumlar müharibənin sonrakı günlərində də - oktyabrın 3-də və 15-də də davam etdi. İkinci hücum zamanı daha 4 nəfər həlak oldu.
Azərbaycanın ikinci böyük şəhəri olan Gəncə düşmən hücumlarından daha çox zərər çəkdi. Şəhərin cəbhə xəttindən 60 km aralıda yerləşməsinə baxmayaraq, müharibə müddətində Ermənistan silahlı qüvvələri 5 dəfə – oktyabrın 4, 5, 8, 11, 17-də raket və ağır artilleriyadan istifadə etməklə şəhərə hücum etdi.
Gəncəyə dördüncü və beşinci hücumlar daha ağır nəticələrə səbəb oldu. Oktyabrın 11-nə keçən gecə ermənilərin atdığı "Skad-B" ballistik raketinin partlaması nəticəsində 5-i qadın olmaqla 10 nəfər həlak oldu. Qırxa yaxın şəxs, o cümlədən 10 qadın və 9 azyaşlı uşaq xəsarət aldı. Ondan çox hündürmərtəbəli yaşayış binası və 100-dən çox müxtəlif obyektə ziyan dəydi.
Oktyabrın 17-də Ermənistan silahlı qüvvələrinin "Skad" ballistik raketlərindən şəhəri növbəti dəfə atəşə tutması nəticəsində 15 nəfər həlak oldu, 55 nəfər müxtəlif dərəcəli bədən xəsarətləri aldı. Ölən və yaralananlar arasında azyaşlı uşaqlar, qadınlar və qocalar da var.
Rəsmi məlumatlara görə, Ermənistan silahlı qüvvələrinin Gəncəni atəşə tutması nəticəsində ümumilikdə 26 nəfər həlak olub, 175 nəfər yaralanıb, şəhərin mülki infrastrukturuna və nəqliyyat vasitələrinə külli miqdarda ziyan dəyib.
Ermənistanın üçüncü prezidenti Serj Sarkisyan "Armnyus" telekanalına müsahibəsində 2020-ci il Qarabağ müharibəsi zamanı erməni tərəfinin Gəncənin yaşayış məntəqələrini qəsdən bombalaması faktını açıq şəkildə təsdiqləyib.
Ermənistanın üçüncü prezidenti Serj Sarkisyan "Armnyus" telekanalına müsahibəsində 2020-ci il Qarabağ müharibəsi zamanı erməni tərəfinin Gəncənin yaşayış məntəqələrini qəsdən bombalaması faktını açıq şəkildə təsdiqləyib.
Foto: Trend, Report və açıq mənbələr
Erməni terroru Bərdə rayonuna da ciddi ziyan vurub. 2020-ci il oktyabrın 27-də Qarayusifli kəndinin və 28 oktyabr 2020-ci ildə Bərdə şəhərinin özünün atəşə tutulması zamanı 26 nəfər həlak olub; 8-i uşaq, 15-i qadın olmaqla 70-dən çox insan yaralanıb.
Bundan başqa, raket zərbələri 30-dan çox mülki infrastrukturu yararsız hala salıb, 20-dən çox fərdi ev və 22 mülki avtomobilə ciddi ziyan dəyib.
Raketlərin kaset sursatları daşıdığı məlum olub. Orduya qarşı açıq məkanlarda istifadə üçün nəzərdə tutulan bu raketlər yaşayış məntəqələrində mülki əhaliyə təhlükə yaratdığı üçün dünyanın əksər ölkələrində qadağan edilib.
Bundan başqa, raket zərbələri 30-dan çox mülki infrastrukturu yararsız hala salıb, 20-dən çox fərdi ev və 22 mülki avtomobilə ciddi ziyan dəyib.
Raketlərin kaset sursatları daşıdığı məlum olub. Orduya qarşı açıq məkanlarda istifadə üçün nəzərdə tutulan bu raketlər yaşayış məntəqələrində mülki əhaliyə təhlükə yaratdığı üçün dünyanın əksər ölkələrində qadağan edilib.
Bərdənin atəşə tutulması nəticəsində Beynəlxalq Qızıl Xaç və Qızıl Aypara Cəmiyyətləri Federasiyasının könüllüsü də həlak olub. 39 yaşlı kişi atəşə tutulan humanitar təcili yardım mobil briqadasının tərkibində imiş.
Həmin gün Bərdədə Amerikanın "The New York Times" qəzetinin bir qrup jurnalisti də raket atəşinə tutulub. Qəzetin saytında dərc olunan reportajda partlayış anı və ondan dərhal sonra şəhərdə baş verən dəhşətli qarışıqlıqdan bəhs edilir.
"İlk partlayış o qədər güclü idi ki, maşını saxlamağa məcbur olduq. Tez çölə atıldıq, binanın divarına söykənib oturduq. Sonralar başa düşdüm ki, dayanmasaydıq, yoldan təxminən 20 yard (təxminən 20 metr) aralıda baş verən partlayışın episentrinə düşəcəkdik" – müxbir Karlotta Gell yazır.
Müxbir qeyd edir ki, bunun ardınca getdikcə yaxınlaşan və yaxınlaşdıqca da güclənən qulaqbatırıcı partlayışlar eşidilib. Daha sonra o, partlayışlardan bir neçə dəqiqə sonra hər yerdən qışqırıq və ağlaşma səsi gəldiyini yazır, dağılan maşınları və tökülən günahsız qanları təsvir edir...
Həmin gün Bərdədə Amerikanın "The New York Times" qəzetinin bir qrup jurnalisti də raket atəşinə tutulub. Qəzetin saytında dərc olunan reportajda partlayış anı və ondan dərhal sonra şəhərdə baş verən dəhşətli qarışıqlıqdan bəhs edilir.
"İlk partlayış o qədər güclü idi ki, maşını saxlamağa məcbur olduq. Tez çölə atıldıq, binanın divarına söykənib oturduq. Sonralar başa düşdüm ki, dayanmasaydıq, yoldan təxminən 20 yard (təxminən 20 metr) aralıda baş verən partlayışın episentrinə düşəcəkdik" – müxbir Karlotta Gell yazır.
Müxbir qeyd edir ki, bunun ardınca getdikcə yaxınlaşan və yaxınlaşdıqca da güclənən qulaqbatırıcı partlayışlar eşidilib. Daha sonra o, partlayışlardan bir neçə dəqiqə sonra hər yerdən qışqırıq və ağlaşma səsi gəldiyini yazır, dağılan maşınları və tökülən günahsız qanları təsvir edir...
Foto: The New York Times
Maraqlıdır ki, Ermənistan tərəfi, bir qayda olaraq, bu zərbələri humanitar sülh müqavilələri imzalandıqdan sonra endirib. Məsələn, oktyabrın 11-də Gəncəyə endirilən dəhşətli zərbə humanitar məqsədlər üçün müvəqqəti atəşkəs haqqında razılaşma əldə olunduğu günün səhərinə təsadüf edib. Tərəflər arasında razılıq Rusiya xarici işlər naziri Sergey Lavrovun vasitəçiliyi ilə Moskvada 11 saat davam edən görüş nəticəsində əldə olunmuşdu.
24 oktyabr 2020-ci ildə hər iki tərəfin iştirakı ilə Vaşinqtonda keçirilən görüşlərdən sonra humanitar əsaslarla yeni atəşkəs haqqında birgə üçtərəfli bəyanat qəbul edilmişdi. Buna baxmayaraq, növbəti iki gündə – oktyabrın 27 və 28-də Ermənistan Bərdə şəhərini və Bərdə rayonunu qadağan olunmuş kaset bombalarından atəşə tutdu.
Ermənistan tərəfi müharibə ilə bağlı bütün beynəlxalq normaları pozduğunu gizlətmədi. Ermənistan silahlı qüvvələrinin və Qarabağın marionet rejiminin nümayəndələri Azərbaycanda dinc əhalini hədəfə aldıqlarını açıq şəkildə bəyan etdilər.
Azərbaycan Baş Prokurorluğunun məlumatına görə, 27 sentyabr 2020-ci il tarixindən 10 noyabr 2020-ci il tarixinədək Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın mülki əhalisinə qarşı törətdiyi cinayətlər nəticəsində 93 nəfər həlak olub, 454 nəfər yaralanaraq xəstəxanaya yerləşdirilib.
24 oktyabr 2020-ci ildə hər iki tərəfin iştirakı ilə Vaşinqtonda keçirilən görüşlərdən sonra humanitar əsaslarla yeni atəşkəs haqqında birgə üçtərəfli bəyanat qəbul edilmişdi. Buna baxmayaraq, növbəti iki gündə – oktyabrın 27 və 28-də Ermənistan Bərdə şəhərini və Bərdə rayonunu qadağan olunmuş kaset bombalarından atəşə tutdu.
Ermənistan tərəfi müharibə ilə bağlı bütün beynəlxalq normaları pozduğunu gizlətmədi. Ermənistan silahlı qüvvələrinin və Qarabağın marionet rejiminin nümayəndələri Azərbaycanda dinc əhalini hədəfə aldıqlarını açıq şəkildə bəyan etdilər.
Azərbaycan Baş Prokurorluğunun məlumatına görə, 27 sentyabr 2020-ci il tarixindən 10 noyabr 2020-ci il tarixinədək Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın mülki əhalisinə qarşı törətdiyi cinayətlər nəticəsində 93 nəfər həlak olub, 454 nəfər yaralanaraq xəstəxanaya yerləşdirilib.
12 uşağın taleyi yarımçıq qaldı, bir çox uşaq valideynlərini itirdi
Azərbaycan Baş Prokurorluğunun məlumatına görə, 2020-ci il sentyabrın 27-dən noyabrın 16-dək Ermənistan silahlı qüvvələrinin Azərbaycanın dinc əhalisinə qarşı törətdiyi cinayətlər nəticəsində 93 nəfər həlak olub. Onlardan 12-si uşaqdır. Bomba atəşləri nəticəsində çoxlu sayda uşaq valideynlərini itirərək, yetim qalıb.
Qeyd etdiyimiz kimi, 2020-ci ildə 44 günlük müharibə zamanı dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı törədilən erməni terrorunun qurbanları arasında 12 uşaq da var. Bu, vaxtsız qırılan 12 nakam tale deməkdir.
Sentyabrın 28-də Naftalan şəhərinin Qaşaltı kəndində 12 yaşlı Şəhriyar Qurbanov və onun 14 yaşlı bacısı Fidan Qurbanova Ermənistan silahlı qüvvələrinin atəşə tutduğu evlərindəcə həlak olublar.
Oktyabrın 4-də Azərbaycanın Ağcabədi rayonunun Taynaq kəndinin atəşə tutulması nəticəsində 14 yaşlı Fərid İsgəndərov həlak olub.
Ən böyük insan itkiləri Gəncəyə - xüsusən də oktyabrın 17-nə keçən gecə endirilən raket zərbələri ilə bağlıdır. Döyüş bölgəsindən onlarla kilometr aralıda yerləşən şəhərdə həmin gecə erməni hərbi cinayətkarları 6 uşağın ölümünə səbəb oldu. Onların arasında 11 yaşlı Orxan Xəlilli, 6 yaşlı Məryəm Xəlilli, 5 yaşlı Nəzrin Əsgərova, bir yaşlı Mədinə Şahnəzərli də var. Nigar Əsgərova isə həlak olduğu gün 15 yaşını qeyd edirdi.
Gəncədə erməni terrorunun qurbanı olan uşaqlar arasında vətəni Azərbaycana bibisi ilə qalmaq üçün gələn 13 yaşlı Rusiya vətəndaşı Artur Mayakov da var. Oktyabrın 17-də atışma zamanı Artur ağır yaralanıb. O, dağıntılar altından sağ çıxarılsa da, aldığı xəsarətlərdən bir həftə sonra xəstəxanada dünyasını dəyişib.
Oktyabrın 24-də Tərtər rayonunun Kəbirli kəndinə raket hücumu nəticəsində 16 yaşlı Orxan İsmayılzadə, oktyabrın 27-də Bərdə rayonunun Qarayusifli kəndinin atəşə tutulması zamanı 7 yaşlı Aysu İsgəndərova həlak olub. 16 yaşlı Şahmalı Rəhimov isə Bərdə rayonunun Yeni Ayrıca kəndi atəşə tutulması nəticəsində dünyasını dəyişib.
Qeyd etdiyimiz kimi, 2020-ci ildə 44 günlük müharibə zamanı dinc azərbaycanlı əhaliyə qarşı törədilən erməni terrorunun qurbanları arasında 12 uşaq da var. Bu, vaxtsız qırılan 12 nakam tale deməkdir.
Sentyabrın 28-də Naftalan şəhərinin Qaşaltı kəndində 12 yaşlı Şəhriyar Qurbanov və onun 14 yaşlı bacısı Fidan Qurbanova Ermənistan silahlı qüvvələrinin atəşə tutduğu evlərindəcə həlak olublar.
Oktyabrın 4-də Azərbaycanın Ağcabədi rayonunun Taynaq kəndinin atəşə tutulması nəticəsində 14 yaşlı Fərid İsgəndərov həlak olub.
Ən böyük insan itkiləri Gəncəyə - xüsusən də oktyabrın 17-nə keçən gecə endirilən raket zərbələri ilə bağlıdır. Döyüş bölgəsindən onlarla kilometr aralıda yerləşən şəhərdə həmin gecə erməni hərbi cinayətkarları 6 uşağın ölümünə səbəb oldu. Onların arasında 11 yaşlı Orxan Xəlilli, 6 yaşlı Məryəm Xəlilli, 5 yaşlı Nəzrin Əsgərova, bir yaşlı Mədinə Şahnəzərli də var. Nigar Əsgərova isə həlak olduğu gün 15 yaşını qeyd edirdi.
Gəncədə erməni terrorunun qurbanı olan uşaqlar arasında vətəni Azərbaycana bibisi ilə qalmaq üçün gələn 13 yaşlı Rusiya vətəndaşı Artur Mayakov da var. Oktyabrın 17-də atışma zamanı Artur ağır yaralanıb. O, dağıntılar altından sağ çıxarılsa da, aldığı xəsarətlərdən bir həftə sonra xəstəxanada dünyasını dəyişib.
Oktyabrın 24-də Tərtər rayonunun Kəbirli kəndinə raket hücumu nəticəsində 16 yaşlı Orxan İsmayılzadə, oktyabrın 27-də Bərdə rayonunun Qarayusifli kəndinin atəşə tutulması zamanı 7 yaşlı Aysu İsgəndərova həlak olub. 16 yaşlı Şahmalı Rəhimov isə Bərdə rayonunun Yeni Ayrıca kəndi atəşə tutulması nəticəsində dünyasını dəyişib.
Azərbaycan hakimiyyətinin rəsmi məlumatına görə, oktyabrın 17-də Gəncəyə raket hücumu nəticəsində 20-dən çox yaşayış binası dağıdılıb.
Bombardmandan sağ çıxmış uşaqların həyatda qalması da onlara asan başa gəlməyib. Çoxları yaxınlarını, bəziləri isə hər iki valideynini itirib. Onların arasında oktyabrın 17-də Gəncəyə raket zərbəsi endirildikdən sonra tamamilə yetim qalan üç yaşlı Xədicə də var – balaca qızın anası, atası və böyük bacısı dağıntılar altında qalaraq dünyalarını dəyişiblər. Onun böyüdüyü ev partlayış nəticəsində dağılıb. Ailəsini itirmiş qızı Gəncədən 20 kilometr aralıda yerləşən qəsəbədə yaşayan baba və nənəsi himayələrinə alıblar.
Balaca Xədicə "BBC"-nin reportajının qəhrəmanı olub. Reportajda deyilir: "Xədicənin mavi gözləri yorğun və şişkindir. Raket zərbəsi zamanı xəsarət alan Xədicə üç gün gözlərini aça bilməyib. Gözlərinə dolan qum və toz körpənin göz nahiyəsinin buynuz qişasını zədələyib. İndi həkimlərin sayəsində Xədicənin görmə qabiliyyəti bərpa olunub".
"Nəvəm indi mənimlə yatır və tez-tez deyir: baba, anamı gətir! Onu necə gətirəcəyəm? Mən ona anasının həyatda olmadığını necə deyə bilərəm?" – Reportajda Xədicənin babası Nizami Ağayevin bu sözləri də yer alıb. Kişi əlləri ilə üzünü örtürmüş ki, heç kim onun sakitcə ağladığını görməsin.
Gəncədə, Ağcabədidə və eləcə də bütün cəbhə xətti boyu baş verən partlayışlardan sağ çıxmış uşaqlarla işləyən UNICEF psixoloqları belə hallarda vaxtında psixoloji dəstək göstərilməsinin vacibliyini qeyd edirlər. Əks halda, yaşanan qorxu və stress kök sala və son dərəcə mənfi nəticələrə səbəb ola, uşağın özünə hörmətinə, reaksiyasına və ətrafındakı dünya ilə əlaqə qurma qabiliyyətinə pis təsir göstərə bilər.
"Bombardmanlardan sağ çıxmış, qohumlarını itirmiş və ya müharibənin digər reallıqlarının şahidi olmuş uşaqların çoxunun, bir qayda olaraq, nitqində problem yaranır, onlar aqressiya partlayışları keçirə və ya əksinə, depressiyaya düşə bilərlər". UNİCEF-in Ağcabədidə uşaqlara sosial-psixoloji dəstək göstərilməsi layihəsinə rəhbərlik edən Rada Qafarova belə deyir.
O, əlavə edir: "Yeniyetmələrin yaşadıqları qorxu nəticəsində onların uşaq bezləri geyməyə məcbur qaldıqları hallar olub".
Psixoloqlar hadisədən zərər çəkməmiş uşaqların da itirdikləri dostları və qohumları ilə bağlı günah hissindən əziyyət çəkdiyi hallardan da danışırlar. Belə hallardan biri kimi Gəncədə həlak olan Artur Mayakovun dostu olan yeniyetmənin güclü həyacanından bəhs edən məqaləni də nümunə gətirmək olar.
"O, ölməyə bilərdi. Özümü günahkar hiss edirəm, çünki həmin axşam onu bizim evdə qalmağa dəvət edə bilərdim. Bəlkə, o zaman ölməzdi... Bizim o qədər planlarımız var idi ki..." – UNICEF-in saytındakı məqalədə etik səbəblərdən adı çəkilməyən 14 yaşlı oğlanın sözlərindən sitat gətirilir.
Mütəxəssis Rada Qafarovanın açıqlamasına görə, keçirdiyi güclü stress fonunda bir neçə dəqiqə ərzində uşaqda psixoloji travma yarana bilər, lakin bəzən uşağın sağalması üçün uzun aylar davam edən psixoloji reabilitasiya tələb olunur.
Beynəlxalq humanitar hüququn qiymətləndirməsi
Azərbaycan Müdafiə Nazirliyinin məlumatına görə, Ermənistan silahlı qüvvələri Azərbaycanın şəhərlərini kaset bombalarından atəşə tutub. Açıq məkanlarda orduya qarşı istifadə üçün nəzərdə tutulmuş bu bombalar yaşayış məntəqələrində mülki əhaliyə təhlükə yaratdığından dünyanın əksər ölkələrində qadağan edilib.
Ermənistan tərəfi müharibə ilə bağlı bütün beynəlxalq normaları pozduğunu gizlətməyib. Ermənistan silahlı qüvvələrinin və Qarabağın marionet rejiminin nümayəndələri Azərbaycanda dinc əhalini hədəfə aldıqlarını açıq şəkildə bəyan ediblər.
Ermənistanın baş nazirinin baş hərbi müşaviri Vaqarşak Arutyunyan (Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri) 2020-ci ilin oktyabrında Rusiyanın "Vesti" telekanalına müsahibəsində açıq şəkildə etiraf edib: "Biz belə bir taktika işlətdik – bu, artilleriya zərbələrinin endirilməsi, Hava Hücumundan Müdafiə sisteminin sıradan çıxarılması, sonra da təşviş yaratmaq üçün dinc yaşayış məntəqələrinə zərbələr endirilməsi idi".
Analoji bəyanatı ötən ilin oktyabrında Qarabağdakı separatçı rejimin "rəhbəri" Arayik Arutyunyan da vermişdi. O bidirmişdi ki, erməni tərəfi "Azərbaycan ərazisinin dərinliklərində hərbi əməliyyatlar aparmağa məcbur olacaq".
Silahlı münaqişələrin aparılması və onların nəticələrinin məhdudlaşdırılması beynəlxalq humanitar hüquq, xüsusən də 1949-cu il Cenevrə Konvensiyaları və onların əlavə protokolları ilə tənzimlənir. Bu sənədlərə görə, yaşayış məntəqələrinin atəşə tutulması döyüş qaydalarının pozulması hesab olunur.
Bu sənədlər hərbi əməliyyatlarda iştirak etməyən insanların (mülki şəxslər, həkimlər və tibb bacıları, humanitar işçilər) və ya döyüş əməliyyatlarında iştirakını dayandırmış şəxslərin, məsələn, yaralıların, xəstələrin və gəmi qəzasına uğramış əsgərlərin, habelə məhbusların müdafiəsini nəzərdə tutur.
Ermənistan Cenevrə Konvensiyalarını imzalayarkən, istənilən şəraitdə orada nəzərdə tutulan normalara riayət etmək öhdəliyini üzərinə götürüb. Lakin İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı beynəlxalq humanitar hüquqda təsbit olunmuş bütün qaydalar məcmusu Ermənistan tərəfindən bütövlükdə pozulub.
Söhbət işğal olunmuş ərazilərdə insanların məskunlaşdırılmasından, mülki əhaliyə və mülki infrastruktura, o cümlədən döyüş zonasından kənarda yerləşən şəhər və qəsəbələrə raket və bomba hücumlarının təşkil olunmasının, habelə qadağan olunmuş klasterdən (kaset) istifadənin və s. qadağan olunmasından gedir.
Ermənistan silahlı qüvvələri bütün bu bəndlər üzrə humanitar hüquq normalarına tam etinasızlıq nümayiş etdirib. Uşaqlardan orduda əsgər kimi hərbi qarşıdurmalarda istifadə olunması da "Cenevrə hüququ"nun fundamental əsaslarının pozulmasının bariz faktıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq humanitar hüquq silahlı münaqişə vəziyyətlərində uşaqların müdafiəsini prioritet hesab edir, bu məqsədlə həm ümumi, həm də xüsusi müdafiəni nəzərdə tutur.
Xüsusilə, sonuncu məqam I Əlavə Protokolun 77-ci maddəsi ilə təmin olunur, bu bəndə əsasən, "uşaqlara xüsusi hörmət göstərilməli və onlar hər cür xoşagəlməz hücumlardan qorunmalıdırlar. Münaqişə tərəfləri onların yaşını və ya hər hansı başqa səbəbi nəzərə alaraq, uşaqların ehtiyac duyduqları müdafiə və yardımı təqdim etməlidirlər".
AMEA İnsan Hüquqları İnstitutunun direktoru Aytən Mustafazadə qeyd edib ki, Azərbaycan Qarabağın 30 illik işğalı müddətində Ermənistanın beynəlxalq hüququ tanımadığını bütün dünyaya nümayiş etdirdiyini, beynəlxalq təşkilatların Azərbaycan ərazisinin Ermənistan tərəfindən işğal olunması faktını tanıyan və təcavüzkar ordunun dərhal ərazidən çıxmasını tələb edən qərarlarına məhəl qoymadığını izləyib.
"Bunların arasında Avropa Şurasının qərarları, Avropa İttifaqının, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin qətnamələri və ən əsası BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul edilmiş dörd fundamental qətnaməsi var. Amma nə qədər sənəd və qərar qəbul olunsa da, onlar kağız üzərində qalıb, çünki Ermənistan bu qərarlara məhəl qoymayaraq bütün beynəlxalq ictimaiyyətə hörmətsiz münasibət nümayiş etdirib", - deyə Aytən Mustafazadə 5 oktyabr 2020-ci il tarixli müsahibəsində bildirib.
O, Azərbaycanın gözlənilmədən müharibəyə cəlb olunduğu 1990-cı illərdə Ermənistan tərəfinin törətdiyi hərbi cinayətlərə dair cüzi dəlillərin əldə olduğunu xatırladıb və qeyd edib ki, indi vəziyyət fəqlidir, bütün bu məlumatlar 2020-ci ildəki İkinci Qarabağ – 44 günlük müharibə ərzində fəal şəkildə toplanıb. Hüquqşünas Aytən Mustafazadənin sözlərinə görə, onların hamısı Beynəlxalq Hərbi Tribunala müraciət üçün əsas olacaq.
O deyib: "Erməni hərbi cinayətkarlar cəzalandırılmalıdır".
Ermənistan tərəfi müharibə ilə bağlı bütün beynəlxalq normaları pozduğunu gizlətməyib. Ermənistan silahlı qüvvələrinin və Qarabağın marionet rejiminin nümayəndələri Azərbaycanda dinc əhalini hədəfə aldıqlarını açıq şəkildə bəyan ediblər.
Ermənistanın baş nazirinin baş hərbi müşaviri Vaqarşak Arutyunyan (Ermənistanın keçmiş müdafiə naziri) 2020-ci ilin oktyabrında Rusiyanın "Vesti" telekanalına müsahibəsində açıq şəkildə etiraf edib: "Biz belə bir taktika işlətdik – bu, artilleriya zərbələrinin endirilməsi, Hava Hücumundan Müdafiə sisteminin sıradan çıxarılması, sonra da təşviş yaratmaq üçün dinc yaşayış məntəqələrinə zərbələr endirilməsi idi".
Analoji bəyanatı ötən ilin oktyabrında Qarabağdakı separatçı rejimin "rəhbəri" Arayik Arutyunyan da vermişdi. O bidirmişdi ki, erməni tərəfi "Azərbaycan ərazisinin dərinliklərində hərbi əməliyyatlar aparmağa məcbur olacaq".
Silahlı münaqişələrin aparılması və onların nəticələrinin məhdudlaşdırılması beynəlxalq humanitar hüquq, xüsusən də 1949-cu il Cenevrə Konvensiyaları və onların əlavə protokolları ilə tənzimlənir. Bu sənədlərə görə, yaşayış məntəqələrinin atəşə tutulması döyüş qaydalarının pozulması hesab olunur.
Bu sənədlər hərbi əməliyyatlarda iştirak etməyən insanların (mülki şəxslər, həkimlər və tibb bacıları, humanitar işçilər) və ya döyüş əməliyyatlarında iştirakını dayandırmış şəxslərin, məsələn, yaralıların, xəstələrin və gəmi qəzasına uğramış əsgərlərin, habelə məhbusların müdafiəsini nəzərdə tutur.
Ermənistan Cenevrə Konvensiyalarını imzalayarkən, istənilən şəraitdə orada nəzərdə tutulan normalara riayət etmək öhdəliyini üzərinə götürüb. Lakin İkinci Qarabağ müharibəsi zamanı beynəlxalq humanitar hüquqda təsbit olunmuş bütün qaydalar məcmusu Ermənistan tərəfindən bütövlükdə pozulub.
Söhbət işğal olunmuş ərazilərdə insanların məskunlaşdırılmasından, mülki əhaliyə və mülki infrastruktura, o cümlədən döyüş zonasından kənarda yerləşən şəhər və qəsəbələrə raket və bomba hücumlarının təşkil olunmasının, habelə qadağan olunmuş klasterdən (kaset) istifadənin və s. qadağan olunmasından gedir.
Ermənistan silahlı qüvvələri bütün bu bəndlər üzrə humanitar hüquq normalarına tam etinasızlıq nümayiş etdirib. Uşaqlardan orduda əsgər kimi hərbi qarşıdurmalarda istifadə olunması da "Cenevrə hüququ"nun fundamental əsaslarının pozulmasının bariz faktıdır.
Qeyd etmək lazımdır ki, beynəlxalq humanitar hüquq silahlı münaqişə vəziyyətlərində uşaqların müdafiəsini prioritet hesab edir, bu məqsədlə həm ümumi, həm də xüsusi müdafiəni nəzərdə tutur.
Xüsusilə, sonuncu məqam I Əlavə Protokolun 77-ci maddəsi ilə təmin olunur, bu bəndə əsasən, "uşaqlara xüsusi hörmət göstərilməli və onlar hər cür xoşagəlməz hücumlardan qorunmalıdırlar. Münaqişə tərəfləri onların yaşını və ya hər hansı başqa səbəbi nəzərə alaraq, uşaqların ehtiyac duyduqları müdafiə və yardımı təqdim etməlidirlər".
AMEA İnsan Hüquqları İnstitutunun direktoru Aytən Mustafazadə qeyd edib ki, Azərbaycan Qarabağın 30 illik işğalı müddətində Ermənistanın beynəlxalq hüququ tanımadığını bütün dünyaya nümayiş etdirdiyini, beynəlxalq təşkilatların Azərbaycan ərazisinin Ermənistan tərəfindən işğal olunması faktını tanıyan və təcavüzkar ordunun dərhal ərazidən çıxmasını tələb edən qərarlarına məhəl qoymadığını izləyib.
"Bunların arasında Avropa Şurasının qərarları, Avropa İttifaqının, Avropa İnsan Hüquqları Məhkəməsinin qətnamələri və ən əsası BMT-nin Təhlükəsizlik Şurasının 1993-cü ildə qəbul edilmiş dörd fundamental qətnaməsi var. Amma nə qədər sənəd və qərar qəbul olunsa da, onlar kağız üzərində qalıb, çünki Ermənistan bu qərarlara məhəl qoymayaraq bütün beynəlxalq ictimaiyyətə hörmətsiz münasibət nümayiş etdirib", - deyə Aytən Mustafazadə 5 oktyabr 2020-ci il tarixli müsahibəsində bildirib.
O, Azərbaycanın gözlənilmədən müharibəyə cəlb olunduğu 1990-cı illərdə Ermənistan tərəfinin törətdiyi hərbi cinayətlərə dair cüzi dəlillərin əldə olduğunu xatırladıb və qeyd edib ki, indi vəziyyət fəqlidir, bütün bu məlumatlar 2020-ci ildəki İkinci Qarabağ – 44 günlük müharibə ərzində fəal şəkildə toplanıb. Hüquqşünas Aytən Mustafazadənin sözlərinə görə, onların hamısı Beynəlxalq Hərbi Tribunala müraciət üçün əsas olacaq.
O deyib: "Erməni hərbi cinayətkarlar cəzalandırılmalıdır".
2020-ci ildə erməni terroruna dünyanın reaksiyası
44 günlük Vətən Müharibəsi müddətində regionda fəaliyyət göstərən dünya mediası yekdilliklə etiraf edib ki, Azərbaycanın şəhərlərində raketlə vurulan ərazilərdə hərbi obyektlər deyil, yalnız yaşayış binaları və ticarət obyektləri olub.
2020-ci il 11 oktyabr gecəsi dördüncü raket atəşindən sonra "BBC"-nin çəkiliş qrupu Gəncəyə səfər edib. Telekanalın tanınmış müxbiri Orla Querin reportajında vəziyyəti belə təsvir edib:
2020-ci il 11 oktyabr gecəsi dördüncü raket atəşindən sonra "BBC"-nin çəkiliş qrupu Gəncəyə səfər edib. Telekanalın tanınmış müxbiri Orla Querin reportajında vəziyyəti belə təsvir edib:
"Bu ərazidəki binalar yaşayış binalarıdır. Gecə saat ikidə ərazidə mərmi partlayanda bu yaşayış bunasında insanlar öz çarpayılarında yatırdılar (O, əli ilə arxasındakı binanı göstərərək deyir – red.). Burada hara baxsan, yerdə döşək və yorğan görmək olar. Bu, həqiqətən genişmiqyaslı hücum idi. Biz hücuma məruz qalan ərazidə bir dənə olsun hərbi hədəf görmədik".
"Güman ki, tərəflər arasında Moskvanın vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş müvəqqəti atəşkəs var, amma ətrafa baxanda atəşkəsdən daha çox tammiqyaslı müharibə görürsən", - Orla Querin deyir.
Həmin gün daha əvvəl o, qısa tvit yazaraq, orada da çəkiliş qrupunun Gəncədəki hücuma məruz qalan bölgədə heç bir hərbi hədəf tapmadığını – ərazidə yalnız yaşayış binalarının və mağazaların olduğunu qeyd edib.
"CNN Türk" telekanalının aparıcısı Fulya Öztürk də 27 və 28 oktyabr 2020-ci il tarixlərində Bərdəyə edilən hücumların nəticələrindən danışıb. O, həmçinin hücumların şəhərin mərkəzi küçələrinə olunduğunu təsdiqləyib.
"Biz düz Bərdənin mərkəzindəyik, ermənilər şəhərə 6 raket atıblar, insanlar yaralanıb, onlar şokdadırlar, maşınlar yanır", – Fulya Öztürk raket zərbələri nəticəsində 21 nəfərin həlak olduğu şəhərdən hazırladığı reportajda deyib.
O, baş verənləri belə təsvir edib: "İnsanlar şokdadır, ölənlər var, yaralılar xəstəxanalara aparılır, maşınlar yanır. Burada ancaq evlər və mağazalar var. İnsanlardan kənara çəkilmələri xahiş olunur – ermənilər yenə zərbə endirə bilərlər... Bax, dünya! Diqqətlə bax, üzünü döndərmə! Gör terrorçu Ermənistan dinc insanlara necə atəş açır, insanlığa qarşı necə cinayətlər törədir".
Azərbaycanın cəbhəyanı bölgələrində çalışan dünya şöhrətli fotoqraf Reza Deqati də ötən il – raket zərbələrindən sonra Bərdədən fotoreportaj hazırlayıb. Yalnız mülki obyektlərin hədəfə alındığını növbəti dəfə sübut edən reportajı o, aşağıdakı fikirlərinin müşayiəti ilə paylaşıb:
"Bu oğlan anasını qucaqlayıb. Uşaq anasıyla birlikdə ərzaq mağazasına gedib, ailə başçısı maşında qalıb. O, həyat yoldaşının və oğlunun qayıtmasını gözləyirdi. Ola bilsin ki, qarşıdan gələn axşamı, etdikləri alış-verişdən nə hazırlayacaqlarını düşünürdü. O, səbirlə gözləyirdi, tezliklə ölüm mələyi ilə qarşılaşacağından xəbərsiz idi. Bomba maşına düşdü və o, ailəsinin gözü qarşısında diri-diri yandı".
Foto: Reza Deqati
Erməni tərəfinin silahlı qüvvələrinin insanlığa zidd əməllərinə beynəlxalq təşkilatlar reaksiyalarını bildiriblər. 2 noyabr 2020-ci il tarixində BMT-nin saytında BMT-nin İnsan Haqları üzrə Ali Komissarı Mişel Baçeletin "Dağlıq Qarabağ münaqişəsi: Baçelet mümkün hərbi cinayətləri barədə xəbərdarlıq edir" başlıqlı məqalə dərc olunub. Məqalədə deyilir:
"Ən böyük insan tələfatı oktyabrın 28-də baş verib. Fəal döyüş əməliyyatları zonasından təxminən 30 km məsafədə yerləşən Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb və 70 nəfər yaralanıb. Məlumatlara görə, Dağlıq Qarabağdakı Ermənistan ordusu tərəfindən atılan raketlərin içərisində çoxlu kaset sursatları olub. Yaşayış yerlərinə kaset döyüş sursatlarının atılması hərbi əməliyyatların keçirilməsini nizamlayan beynəlxalq humanitar hüququn prinsiplərinə ziddir".
Məqalədə qeyd olunur: "Fərqləndirmə prinsipi və ya mütənasiblik prinsipi pozulmaqla həyata keçirilən hücumlar hərbi cinayətlərə bərabər hesab oluna bilər və münaqişə tərəfləri bu pozuntuları səmərəli, operativ, hərtərəfli, qərəzsiz araşdırmalı və onları törədənləri məsuliyyətə cəlb etməlidirlər".
Ermənistan tərəfinin Azərbaycanın mülki əhalisinə hücum zamanı fosforla doldurulmuş kaset bombalarından istifadə etməsi faktı beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatları, o cümlədən "Amnesty İnternational" və "Human Rights Watch" təşkilatları tərəfindən qeydə alınıb və təsdiqlənib.
"Human Rights Watch" təşkilatının 2020-ci il dekabrın 11-də dərc olunmuş hesabatında bildirilir ki, Ermənistan silahlı qüvvələri reaktiv bombalardan və operativ-taktiki raketlərdən istifadə etməklə Azərbaycan ərazisinə qeyri-qanuni zərbələr endirib və mülki obyektlərə heç bir fərq qoymayıblar.
Noyabr ayında Azərbaycanda apardığı tədqiqatlar zamanı təşkilat Ermənistan silahlı qüvvələrinin ballistik raketlər, idarə olunmayan top raketləri və iriçaplı artilleriya mərmilərindən istifadə etməklə yaşayış məntəqələrini vurmasına dair 11 fakt qeydə aıb. Ən azı, dörd halda hərbi hədəflərin olmadığı ərazilərdə mülki şəxslərə və ya mülki obyektlərə zərbələr endirildiyi bildirilir.
Azərbaycan Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentliyin (ANAMA) məlumatına görə, oktyabrın 4-dən 17-dək Gəncəyə "Smerç MLRS" və "Elbrus" operativ-taktiki raketlərindən endirilən zərbələr nəticəsində 26 mülki şəxs həlak olub.
HRW-in hesabatında izah edildiyi kimi, bu kompleksin bir hissəsi olan və yüksək partlayıcı parçalanma döyüş başlığı ilə təchiz olunan 8K14 raketi və ya NATO təsnifatına görə "Scud-B" adlandırılan qurğu 500 metr məsafədə hədəfdən yayına bilər.
Hesabatda deyilir: "Konkret hərbi obyekti hədəfə ala və beləliklə, hərbi hədəflərlə mülki şəxslər və ya hədəflər arasında fərq qoya bilməyən silahlardan istifadə etməklə olunan hücumlar qanunlara və müharibə adətlərinə görə qadağandır".
Müharibə qanunları və adətlərinə görə, hücum edən tərəf mülki əhaliyə təsir edə biləcək hücum barədə onları əvvəlcədən xəbərdar etməlidir. Şahidlərin sözlərinə görə, onlar erməni tərəfinin hər hansı xəbərdarlığı barədə məlumatsız olublar.
HRW təşkilatı qeyd edir ki, oktyabrın 4-də Qarabağın separatçı rejiminin başçısı Arayik Arutyunyan "Twitter" hesabında ingilis dilində hərbi qoşunlara zərbələr endirəcəkləri "böyük şəhərlərdə", o cümlədən Gəncədə mülki əhalini "qaçılmaz itkilərdən" çəkinməyə çağırıb. Hesabatda isə deyilir: "Qeyri-müəyyən vaxtda, üstəlik Azərbaycanda çoxlarının bilmədiyi dildə hansısa hədəflərə hücum təhlükəsini effektiv xəbərdarlıq saymaq olmaz".
"Ən böyük insan tələfatı oktyabrın 28-də baş verib. Fəal döyüş əməliyyatları zonasından təxminən 30 km məsafədə yerləşən Bərdə şəhərinə raket hücumu nəticəsində 21 nəfər ölüb və 70 nəfər yaralanıb. Məlumatlara görə, Dağlıq Qarabağdakı Ermənistan ordusu tərəfindən atılan raketlərin içərisində çoxlu kaset sursatları olub. Yaşayış yerlərinə kaset döyüş sursatlarının atılması hərbi əməliyyatların keçirilməsini nizamlayan beynəlxalq humanitar hüququn prinsiplərinə ziddir".
Məqalədə qeyd olunur: "Fərqləndirmə prinsipi və ya mütənasiblik prinsipi pozulmaqla həyata keçirilən hücumlar hərbi cinayətlərə bərabər hesab oluna bilər və münaqişə tərəfləri bu pozuntuları səmərəli, operativ, hərtərəfli, qərəzsiz araşdırmalı və onları törədənləri məsuliyyətə cəlb etməlidirlər".
Ermənistan tərəfinin Azərbaycanın mülki əhalisinə hücum zamanı fosforla doldurulmuş kaset bombalarından istifadə etməsi faktı beynəlxalq hüquq müdafiə təşkilatları, o cümlədən "Amnesty İnternational" və "Human Rights Watch" təşkilatları tərəfindən qeydə alınıb və təsdiqlənib.
"Human Rights Watch" təşkilatının 2020-ci il dekabrın 11-də dərc olunmuş hesabatında bildirilir ki, Ermənistan silahlı qüvvələri reaktiv bombalardan və operativ-taktiki raketlərdən istifadə etməklə Azərbaycan ərazisinə qeyri-qanuni zərbələr endirib və mülki obyektlərə heç bir fərq qoymayıblar.
Noyabr ayında Azərbaycanda apardığı tədqiqatlar zamanı təşkilat Ermənistan silahlı qüvvələrinin ballistik raketlər, idarə olunmayan top raketləri və iriçaplı artilleriya mərmilərindən istifadə etməklə yaşayış məntəqələrini vurmasına dair 11 fakt qeydə aıb. Ən azı, dörd halda hərbi hədəflərin olmadığı ərazilərdə mülki şəxslərə və ya mülki obyektlərə zərbələr endirildiyi bildirilir.
Azərbaycan Ərazilərinin Minalardan Təmizlənməsi üzrə Milli Agentliyin (ANAMA) məlumatına görə, oktyabrın 4-dən 17-dək Gəncəyə "Smerç MLRS" və "Elbrus" operativ-taktiki raketlərindən endirilən zərbələr nəticəsində 26 mülki şəxs həlak olub.
HRW-in hesabatında izah edildiyi kimi, bu kompleksin bir hissəsi olan və yüksək partlayıcı parçalanma döyüş başlığı ilə təchiz olunan 8K14 raketi və ya NATO təsnifatına görə "Scud-B" adlandırılan qurğu 500 metr məsafədə hədəfdən yayına bilər.
Hesabatda deyilir: "Konkret hərbi obyekti hədəfə ala və beləliklə, hərbi hədəflərlə mülki şəxslər və ya hədəflər arasında fərq qoya bilməyən silahlardan istifadə etməklə olunan hücumlar qanunlara və müharibə adətlərinə görə qadağandır".
Müharibə qanunları və adətlərinə görə, hücum edən tərəf mülki əhaliyə təsir edə biləcək hücum barədə onları əvvəlcədən xəbərdar etməlidir. Şahidlərin sözlərinə görə, onlar erməni tərəfinin hər hansı xəbərdarlığı barədə məlumatsız olublar.
HRW təşkilatı qeyd edir ki, oktyabrın 4-də Qarabağın separatçı rejiminin başçısı Arayik Arutyunyan "Twitter" hesabında ingilis dilində hərbi qoşunlara zərbələr endirəcəkləri "böyük şəhərlərdə", o cümlədən Gəncədə mülki əhalini "qaçılmaz itkilərdən" çəkinməyə çağırıb. Hesabatda isə deyilir: "Qeyri-müəyyən vaxtda, üstəlik Azərbaycanda çoxlarının bilmədiyi dildə hansısa hədəflərə hücum təhlükəsini effektiv xəbərdarlıq saymaq olmaz".
"Human Rights Watch" təşkilatının Avropa və Mərkəzi Asiya üzrə direktoru Hyu Uilyamson deyib: "Erməni qüvvələri müharibə qanunlarını və adətlərini pozaraq, Azərbaycanın şəhər və kəndlərinə dəfələrlə raket və ağır artilleriya zərbələri endiriblər.
Bir ay yarım davam edən döyüşlər zamanı bu zərbələr dinc əhali arasında ard-arda əsassız itkilərə və yaşayış evlərinin dağılmasına səbəb olub. Bunlar birmənalı olaraq qərəzsiz şəkildə araşdırılmalıdır".
Birinci Qarabağ müharibəsində Ermənistanın cinayətləri
Hələ 1987-1988-ci illərdə Ermənistan-Azərbaycan münaqişəsinin başlanmasından əvvəl erməni hakimiyyəti 250 minə yaxın azərbaycanlı əhalini Ermənistandan kütləvi şəkildə zorakılıqla deportasiya edib. Nəticədə Ermənistan regionun yeganə "etnik cəhətdən təmiz" dövlətinə çevrilib.
1990-cı illərdə SSRİ-nin dağılmasının pik nöqtəsində ümumi qeyri-sabit vəziyyətdən və Azərbaycanda mövcud olan siyasi boşluqdan istifadə edən ermənilər həm Dağlıq Qarabağın özünün, həm də Azərbaycanın ona bitişik rayonlarının şəhər və kəndlərini ələ keçirməyə başladılar. Halbuki burada ermənilər heç vaxt yaşamamışdılar. 1991-ci ildən 1994-cü ilədək uzanan münaqişənin silahlı mərhələsi yerli azərbaycanlı əhalinin kütləvi şəkildə məhv edilməsi ilə müşayiət olundu.
İşğalçılar hərbçilərlə mülki şəxslər arasında heç bir fərq qoymadan işğal etdikləri rayon və şəhərlərdə dinc azərbaycanlı əhalini amansızlıqla qətlə yetirirdilər.
Əsgəran rayonunun Meşəli, Şuşa rayonunun Malıbəyli və Quşçular, Xocavənd rayonunun Qarabağlı, Kəlbəcər rayonunun Ağdaban kəndlərində və digər yerlərdə dinc əhaliyə qarşı amansız qırğınlar törədildi. Erməni qəsbkarları öz qəddarlıqları ilə Azərbaycanın dinc əhalisinin bir hissəsini fiziki cəhətdən məhv etmək, qalan hissənin müqavimətini qırmaq və bölgəni azərbaycanlılardan təmizləmək məqsədi güdürdülər.
Birinci Qarabağ müharibəsinin ən qanlı epizodlarından biri də 1992-ci il fevralın 26-na keçən gecə keçmiş sovet ordusunun 366-cı motoatıcı alayının dəstəyi ilə erməni silahlı birləşmələrinin Azərbaycanın Xocalı şəhərinə sakinlərin yatdığı zaman hücum etməsi oldu.
Həmin gecə Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti ərazisində yerləşən Xocalı şəhərində 613 dinc sakin vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Onların arasında qarlı dağ aşırımlarından keçərək qırğından qaçmağa çalışan 106 qadın, 63 uşaq və 70 qoca da vardı. Min nəfərə yaxın dinc sakin yaralandı, 8 ailə tamamilə məhv edildi. 56 nəfər isə son dərəcə amansızlıqla qətlə yetirildi.
1990-cı illərdə SSRİ-nin dağılmasının pik nöqtəsində ümumi qeyri-sabit vəziyyətdən və Azərbaycanda mövcud olan siyasi boşluqdan istifadə edən ermənilər həm Dağlıq Qarabağın özünün, həm də Azərbaycanın ona bitişik rayonlarının şəhər və kəndlərini ələ keçirməyə başladılar. Halbuki burada ermənilər heç vaxt yaşamamışdılar. 1991-ci ildən 1994-cü ilədək uzanan münaqişənin silahlı mərhələsi yerli azərbaycanlı əhalinin kütləvi şəkildə məhv edilməsi ilə müşayiət olundu.
İşğalçılar hərbçilərlə mülki şəxslər arasında heç bir fərq qoymadan işğal etdikləri rayon və şəhərlərdə dinc azərbaycanlı əhalini amansızlıqla qətlə yetirirdilər.
Əsgəran rayonunun Meşəli, Şuşa rayonunun Malıbəyli və Quşçular, Xocavənd rayonunun Qarabağlı, Kəlbəcər rayonunun Ağdaban kəndlərində və digər yerlərdə dinc əhaliyə qarşı amansız qırğınlar törədildi. Erməni qəsbkarları öz qəddarlıqları ilə Azərbaycanın dinc əhalisinin bir hissəsini fiziki cəhətdən məhv etmək, qalan hissənin müqavimətini qırmaq və bölgəni azərbaycanlılardan təmizləmək məqsədi güdürdülər.
Birinci Qarabağ müharibəsinin ən qanlı epizodlarından biri də 1992-ci il fevralın 26-na keçən gecə keçmiş sovet ordusunun 366-cı motoatıcı alayının dəstəyi ilə erməni silahlı birləşmələrinin Azərbaycanın Xocalı şəhərinə sakinlərin yatdığı zaman hücum etməsi oldu.
Həmin gecə Azərbaycanın keçmiş Dağlıq Qarabağ Muxtar Vilayəti ərazisində yerləşən Xocalı şəhərində 613 dinc sakin vəhşicəsinə qətlə yetirildi. Onların arasında qarlı dağ aşırımlarından keçərək qırğından qaçmağa çalışan 106 qadın, 63 uşaq və 70 qoca da vardı. Min nəfərə yaxın dinc sakin yaralandı, 8 ailə tamamilə məhv edildi. 56 nəfər isə son dərəcə amansızlıqla qətlə yetirildi.
Həmin faciəli gecədə Xocalının dinc yerli sakinləri ilə yanaşı, Ermənistandan olan azərbaycanlı qaçqınlar və Xankəndidən olan məcburi köçkünlər, habelə Xocalıya sığınan Axıska türkləri soyqırıma məruz qaldılar.
Xocalının işğalı və əhalinin qəsdən qətlə yetirilməsi Robert Köçəryanın və həmin vaxt marionet rejimin "özünümüdafiə qüvvələri komitəsi"nə rəhbərlik edən Serj Sarkisyanın iştirakı ilə həyata keçirildi.
Amerikanın "The New York Times" qəzetinin səhifələrində 1992-ci il martın 3-də dərc edilmiş arxiv materialında qeyd olunurdu ki, "bu əraziyə səpələnmiş onlarla cəsəd Azərbaycan tərəfinin baş vermiş soyqırımla bağlı xəbərlərini təsdiqləyir. İnsanların dərisinin soyulması ilə bağlı məlumatlar var".
"Röyters"in fotoqrafı Frederik Lenheyn Dağlıq Qarabağdan kənarda, Ağdam yaxınlığında öldürülən azərbaycanlıların cəsədləri ilə dolu iki yük maşını gördüyünü bildirirdi.
Məşhur insan haqları təşkilatı "Human Rights Watch" 1992-ci ildə baş verən Xocalı hadisələrini Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişənin ən qanlı epizodu kimi tanımışdır.
Maraqlıdır ki, faciənin baş verməsindən bir gün əvvəl – 1992-ci il fevralın 25-də İranın xarici işlər naziri Əli-Əkbər Vilayəti Bakıya gəlmişdi və münaqişə tərəfləri telefonla bir-birilərinə fevralın 27-dən martın 1-i səhər saat 9-dək atəşi dayandıracaqlarına söz vermişdilər.
Xəyanətkar erməni işğalçıları Qarabağın simvolu və mədəniyyət mərkəzi olan Şuşaya da hücum etdilər. 1992-ci ilin mayında Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin eyni ayda Tehranda görüşüb atəşkəs imzaladıqdan sonra hərbçilər şəhəri hücum nəticəsində ələ keçirdilər.
Ermənistan 1993-cü ilin oktyabrında İran prezidenti Əli Rəfsəncaninin vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş atəşkəsi pozdu. Ermənistanın keçmiş prezidenti Robert Köçəryan "Həyat və azadlıq: Ermənistanın və Qarabağın eks-prezidentinin tərcümeyi-halı" kitabında yazırdı: "Biz 1993-cü ildə açılmış "atəşkəs pəncərəsindən" yararlana bildik, məhz o zaman atəşin dayandırılması barədə razılaşdıq, oktyabrın 29-da isə Zəngilana de-fakto nəzarəti təmin edə bildik" .
Birinci Qarabağ müharibəsinin gedişində erməni qəsbkarları yüzlərlə uşaq bağçasını və məktəbi dağıtdılar. Ümumilikdə hərbi əməliyyatlar zamanı 193 uşaq həlak oldu, yaralanan uşaqların sayı isə yüzlərlədir. Lakin hətta münaqişənin hərbi fazası başa çatdıqdan sonra da, atəşkəsin 27 ili ərzində uşaqlar da daxil mülki şəxslər həlak olmaqda davam edirdi.
2011-ci ilin mart ayında 9 yaşlı Fariz Bədəlov yaşadığı evin həyətində oynayarkən snayper gülləsi ilə başından yaralandı və xəstəxanaya aparılarkən yolda dünyasını dəyişdi. Həmin ilin iyulunda 13 yaşlı Aygün Şahmalıyeva Ermənistan tərəfdən çayın axını boyu buraxdıqları, içərisinə partlayıcı yerləşdirilmiş oyuncağın partlaması nəticəsində həlak oldu. Oyuncağa partlayıcı qoyulması ilə bağlı oxşar hadisə 1994-cü ildə də baş vermişdi, iki azərbaycanlı uşaq həlak olmuş, biri isə yaralanmışdı.
Gədəbəy rayonunun Göyəlli kəndində 14 yaşlı Şəlalə Tağıyeva ayağından güllə yarası aldı. Ermənilər həmçinin Ağstafa rayonunun Köhnə Qışlaq kənd sakini 10 yaşlı Qoşqar Abbasovu, Tovuz rayonunun Mülkülü kənd sakini 14 yaşlı Sərxan İsmayılovu da yaraladılar.
2017-ci il iyulun 4-də axşam saatlarında Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri Füzuli rayonunun Alxanlı kəndini minaatanlardan və iriçaplı qumbaraatanlardan atəşə tutdu. Düşmənin bu təxribatı nəticəsində 1 yaşlı Zəhra Quliyeva və onun nənəsi Sahibə Allahverdiyeva həlak oldu.
Xocalının işğalı və əhalinin qəsdən qətlə yetirilməsi Robert Köçəryanın və həmin vaxt marionet rejimin "özünümüdafiə qüvvələri komitəsi"nə rəhbərlik edən Serj Sarkisyanın iştirakı ilə həyata keçirildi.
Amerikanın "The New York Times" qəzetinin səhifələrində 1992-ci il martın 3-də dərc edilmiş arxiv materialında qeyd olunurdu ki, "bu əraziyə səpələnmiş onlarla cəsəd Azərbaycan tərəfinin baş vermiş soyqırımla bağlı xəbərlərini təsdiqləyir. İnsanların dərisinin soyulması ilə bağlı məlumatlar var".
"Röyters"in fotoqrafı Frederik Lenheyn Dağlıq Qarabağdan kənarda, Ağdam yaxınlığında öldürülən azərbaycanlıların cəsədləri ilə dolu iki yük maşını gördüyünü bildirirdi.
Məşhur insan haqları təşkilatı "Human Rights Watch" 1992-ci ildə baş verən Xocalı hadisələrini Ermənistan və Azərbaycan arasında münaqişənin ən qanlı epizodu kimi tanımışdır.
Maraqlıdır ki, faciənin baş verməsindən bir gün əvvəl – 1992-ci il fevralın 25-də İranın xarici işlər naziri Əli-Əkbər Vilayəti Bakıya gəlmişdi və münaqişə tərəfləri telefonla bir-birilərinə fevralın 27-dən martın 1-i səhər saat 9-dək atəşi dayandıracaqlarına söz vermişdilər.
Xəyanətkar erməni işğalçıları Qarabağın simvolu və mədəniyyət mərkəzi olan Şuşaya da hücum etdilər. 1992-ci ilin mayında Azərbaycan və Ermənistan liderlərinin eyni ayda Tehranda görüşüb atəşkəs imzaladıqdan sonra hərbçilər şəhəri hücum nəticəsində ələ keçirdilər.
Ermənistan 1993-cü ilin oktyabrında İran prezidenti Əli Rəfsəncaninin vasitəçiliyi ilə əldə edilmiş atəşkəsi pozdu. Ermənistanın keçmiş prezidenti Robert Köçəryan "Həyat və azadlıq: Ermənistanın və Qarabağın eks-prezidentinin tərcümeyi-halı" kitabında yazırdı: "Biz 1993-cü ildə açılmış "atəşkəs pəncərəsindən" yararlana bildik, məhz o zaman atəşin dayandırılması barədə razılaşdıq, oktyabrın 29-da isə Zəngilana de-fakto nəzarəti təmin edə bildik" .
Birinci Qarabağ müharibəsinin gedişində erməni qəsbkarları yüzlərlə uşaq bağçasını və məktəbi dağıtdılar. Ümumilikdə hərbi əməliyyatlar zamanı 193 uşaq həlak oldu, yaralanan uşaqların sayı isə yüzlərlədir. Lakin hətta münaqişənin hərbi fazası başa çatdıqdan sonra da, atəşkəsin 27 ili ərzində uşaqlar da daxil mülki şəxslər həlak olmaqda davam edirdi.
2011-ci ilin mart ayında 9 yaşlı Fariz Bədəlov yaşadığı evin həyətində oynayarkən snayper gülləsi ilə başından yaralandı və xəstəxanaya aparılarkən yolda dünyasını dəyişdi. Həmin ilin iyulunda 13 yaşlı Aygün Şahmalıyeva Ermənistan tərəfdən çayın axını boyu buraxdıqları, içərisinə partlayıcı yerləşdirilmiş oyuncağın partlaması nəticəsində həlak oldu. Oyuncağa partlayıcı qoyulması ilə bağlı oxşar hadisə 1994-cü ildə də baş vermişdi, iki azərbaycanlı uşaq həlak olmuş, biri isə yaralanmışdı.
Gədəbəy rayonunun Göyəlli kəndində 14 yaşlı Şəlalə Tağıyeva ayağından güllə yarası aldı. Ermənilər həmçinin Ağstafa rayonunun Köhnə Qışlaq kənd sakini 10 yaşlı Qoşqar Abbasovu, Tovuz rayonunun Mülkülü kənd sakini 14 yaşlı Sərxan İsmayılovu da yaraladılar.
2017-ci il iyulun 4-də axşam saatlarında Ermənistan silahlı qüvvələrinin bölmələri Füzuli rayonunun Alxanlı kəndini minaatanlardan və iriçaplı qumbaraatanlardan atəşə tutdu. Düşmənin bu təxribatı nəticəsində 1 yaşlı Zəhra Quliyeva və onun nənəsi Sahibə Allahverdiyeva həlak oldu.
Öldürülənlərin fotoları yayılandan sonra erməni tərəfi Zəhranın qətli faktını etiraf etdi. Qarabağdakı marionet rejiminin "müdafiə nazirliyi"nin təmsilçisi Senor Hasratyan eyni ailənin iki üzvünün ölümünü həyasızcasına belə şərh edirdi: "Uşaqların öldürülməsi halları da var".
Ermənistanın eks-prezidenti Serj Sarkisyan da buna bənzər iyrənc açıqlama verdi. Britaniyalı jurnalist Tomas de Vaala verdiyi – sonradan "Qarabağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və müharibə arasında" kitabına daxil edilən müsahibəsində o bildirmişdi:
"Xocalıya qədər azərbaycanlılar bizimlə zarafat edə biləcəklərini düşünürdülər, onlar fikirləşirdilər ki, ermənilər dinc əhaliyə əl qaldırmazlar... Biz bu stereotipi qıra bildik".
Ermənistanın eks-prezidenti Serj Sarkisyan da buna bənzər iyrənc açıqlama verdi. Britaniyalı jurnalist Tomas de Vaala verdiyi – sonradan "Qarabağ: Ermənistan və Azərbaycan sülh və müharibə arasında" kitabına daxil edilən müsahibəsində o bildirmişdi:
"Xocalıya qədər azərbaycanlılar bizimlə zarafat edə biləcəklərini düşünürdülər, onlar fikirləşirdilər ki, ermənilər dinc əhaliyə əl qaldırmazlar... Biz bu stereotipi qıra bildik".
Erməni terrorunun mülki qurbanlarının tam siyahısı:
Mənbə: Azərbaycan Respublikasının Baş Prokurorluğu
7 oktyabr 2021-ci il
7 oktyabr 2021-ci il
